Ptaki magiczne, demoniczne, ginące…   

Gdy mowa jest o sowach, większość z nas oczami swej wyobraźni widzi urocze ptaki, który w zasadzie od zarania dziejów intrygują nas, ludzi, swoim wyglądem, niepokojącymi dźwiękami i nocnym trybem życia, co nie pozostaje naturalnie bez wpływu na nasz stosunek do tych ptaków. Sowy znajdziemy nawet w najstarszych podaniach, legendach, wierzeniach, przesądach i to we wszystkich kulturach, a ich autorzy nadawali im zawsze cechy boskie bądź nadprzyrodzone. Dlatego nie powinno nas dziwić, że w literaturze są symbolami tajemnych mocy i mrocznych obrządków. W Internecie można znaleźć mnóstwo prawdziwie urokliwych zdjęć sów, ale chyba więcej tych, które pokazują ich morderczą naturę. Zainteresowałam się ostatnio tym tematem, by chciałam się dowiedzieć, jakie jeszcze tajemnice skrywają te ptaki.

Dla ludów pierwotnych i starożytnych kultur sowy były stworzeniami boskimi. Ze względu na ich odmienność i tajemniczość czczono je jako ptaki symbolizujące mądrość. Mieszkańcy Grecji i Rzymu wychodzili na przykład z przekonania, iż ptak, który widzi w ciemności, głupi być po prostu nie może. Pierwotne ludy Północy wierzyły natomiast, iż puchacz a także sowa śnieżna pomagają im nawiązywać kontakty ze światem bogów, zaś Chińczycy w tym samym okresie wierzyli, że sowa płomykówka chroni ich domostwa przed pożarem i przed wieloma innymi nieszczęściami. Szacunek dla tych ptaków skończył się po trosze nieoczekiwanie wraz z nastaniem średniowiecza. W tym okresie sowy nie były już posłańcami bogów i symbolem mądrości, a zaczęły być postrzegane jako wcielenie diabła i symbol zła, wieszczący zbliżające się nieszczęście. Świadomość ludzką wypełnił wówczas raczej wizerunek sowy jako złośliwej czarownicy bądź diabła. Obawy ludzi, wynikające z zachowania i niecodziennego trybu życia tych ptaków, zlały się w silne przekonanie, iż te niezwykłe dźwięki wydawane przez sowy są zapowiedzią rychłej śmierci bądź nieszczęścia. Ludzie zaczęli bać się sów, bo nie wiedzieli o ich życiu zbyt wiele. Kojarzyli je głównie z nocą, czyli niebezpieczną porą, w której człowiek jest bezbronny. Nie potrafili zrozumieć, z jakiego powodu ptaki te tak przeraźliwie pohukują w nocy, a w dzień są tak bezwzględnie atakowane przez wszystkie inne ptaki i zwierzęta. To był dla nich dowód na to, że coś musi być z nimi nie tak. Uważali wręcz, że ptaki te nie mogły należeć do świata przyrody, skoro ten świat ich nie akceptował. Stąd wziął się właśnie strach i nienawiść do tych ptaków. Z czasem wizerunek ponownie się zmienił na bardziej pozytywny, a stało się to za sprawą Krzyżaków, dla których puchacz był podobnie jak dla starożytnych Greków czy Rzymian symbolem mądrości.

Mnie to nie dziwi, bo sowy to faktycznie z bardzo wielu powodów ptaki niezwykłe. Mają doskonały słuch i wzrok. Słyszą i widzą znacznie lepiej od wszystkich innych zwierząt oraz ludzi. Podobno są w stanie usłyszeć sunącą po trawie mysz z odległości 60 m, a widzą prawie tak samo dobrze w dzień jak i w nocy (dzięki umiejętności wykorzystywania rozproszonego lub odbitego światła nawet najciemniejsza noc jest dla nich tak ciemna jak pochmurny dzień dla człowieka). A swoją drogą nikt nie wie, dlaczego większość z nich wybrała sobie noc za dzień i dlaczego wszystkie dzienne zwierzęta jednoczą swoje siły na widok sowy i wspólnym frontem próbują ją przepłoszyć, gdy tylko zauważą, że ta przysiadła gdzieś na gałęzi, tuż przy pniu drzewa. Poza tym są też bardzo żarłoczne. Z reguły zadowalają się małymi gryzoniami, ale gdy w najbliższej okolicy ich zabraknie, są gotowe zapolować nie tylko na małe ptaki, ale i na nieco większe leśne zwierzęta (np. lisy czy małe dziki). W sumie wśród drapieżników to nic nadzwyczajnego. Czy nam się to podoba, czy też nie, nic na to nie możemy poradzić, bo takie są prawa natury, który my możemy jedynie uszanować. Faktem jednak jest, że niewielu z nas zdaje sobie sprawę z tego, jak okrutne potrafią być w czasie polowania. Zaskakujący może być również dla wielu fakt występującego u nich kanibalizmu (nieczęsty w końcu w świecie ptaków). Duże sowy często polują na te mniejsze, choć nie zawsze stoi za tym chęć zdobycia pokarmu. Okazuje się, że częściej kieruje nimi zwykła potrzeba wyeliminowanie konkurencji na danym terenie (zjawisko dobrze znane u większości drapieżników). Dla sów, podobnie jak dla wielu innych drapieżników, typowy jest także kainizm. Dorosła sowa znosi zazwyczaj kilka jaj, które wykluwają się w odstępach kilkudniowych. Jeśli pokarmu jest w okolicy dużo, to szansa na to, że wszystkie młode przeżyją, jest spora, ale gdy pokarmu do wykarmienia młodych jest mało, to najmłodsze pisklaki nie mają szans by dorosnąć i opuścić gniazdo. Zazwyczaj składają swoje życie w ofierze, by ich starsze rodzeństwo miało szansę przeżyć.

We współczesnej kulturze ptaki te kojarzone są raczej znowu z mądrością. Na ilustracjach w książkach (głównie dla dzieci) sowa przedstawiana jest zazwyczaj z książką lub w okularach. Tak naprawdę sowy nie odznaczają się jednak jakąś nadzwyczajną inteligencją i wcale nie są „najmądrzejsze w całym lesie”, jak to zwykle w bajkach bywa. W rzeczywistości jest wiele zwierząt (w tym ptaków), które wyróżniają się większą inteligencją. Bardzo więc możliwe, że ten opaczny wizerunek sowy zawdzięczają swoim wielkim oczom i „dostojnemu wyglądowi”.

Przyznam, że wcale mnie nie dziwi, że ptaki, które zamieniły sobie dzień z nocą, nie lękając się ciemności, tak mocno zawładnęły ludzką wyobraźnią. Ucieleśniały bowiem wszystko to, czego ludzie nie rozumieli, a więc też to, czego się bali. Stąd warto pamiętać, że począwszy od wieków średnich ptaki te były torturowane i zabijane (najgorszy los spotykał piękne Płomykówki). Na szczęście dziś wiemy już, że trudno o inną grupę zwierząt, która by lepiej nam, ludziom służyła – dbając o nasze plony i dobytek.

Grafika:

• fajnepodroze.pl/...
• glosy-ptakow.pl/...
• birdwatching.pl/...
• medianauka.pl/...