Świat nie będzie na nas czekał?

Dodano 2022-06-21, w dziale teksty czytelników

Dzisiejszy świat stawia przed nami wiele pytań, które pozornie są łatwe i dość oczywiste, bo kto może wiedzieć więcej o świecie i egzystencji niż człowiek, który – jak pisze Olga Tokarczuk w Czułym narratorze – chełpi się swoją wyższością nad innymi organizmami i czuje się odpowiedzialny za wszelkie istnienie na Ziemi? Pytania te są jednak z natury skomplikowane, nie bez powodu przecież od zarania dziejów są obiektem badań filozofów. Reinterpretacja maksymy Kartezjusza "Cogito ergo sum” daje nam poczucie, iż refleksje i rozważania nad wspomnianymi problemami natury filozoficznej czy też psychologicznej w pewien sposób przybliżają nas do odkrycia prawdy o świecie, w jakim przyszło nam żyć. Mimo to w tym aspekcie występuje pewna nieścisłość, bo co w wypadku, gdy ludzkie rozważania poprowadzą do wykreowania własnej rzeczywistości; fikcji, która zdaje się nie być w żaden sposób powiązana z faktycznym stanem naszej ludzkiej egzystencji? Naturalnym zjawiskiem dla istoty wyposażonej w rozum jest zadawanie pytań i poszukiwanie na nie odpowiedzi, pogoń za własną naturą, szukanie nowych rozwiązań. Warto zastanowić się, czy jest to właściwa postawa, czy też może jako ludzkość powinniśmy zwolnić, cieszyć się tym, co jest tu i teraz i spróbować dostrzec to, co zwykle pozostaje niewidzialne dla ludzkich oczu.

Współczesność ściśle wiąże się z nowatorskimi pomysłami, odkryciami naukowymi oraz unowocześnianiem tego, co już istnieje. Ze wszystkich stron otacza nas także technologia, która w zasadzie nie stanowi dla nas tajemnicy, a w wielu aspektach ułatwia naszą egzystencję. Młodzi ludzie właściwie nie wyobrażają sobie życia bez tak błahych obecnie przedmiotów jak telewizor czy laptop, a przecież świat z dnia na dzień zasypuje nas coraz większą dawką nowej technologii, która w ułamku sekundy staje się dla nas czymś, bez czego nie potrafimy funkcjonować. Dzięki temu nieustannie kręci się koło postępu cywilizacyjnego i z mojej perspektywy podążanie za tym, co nowe i dotąd nieznane dla ludzi, jest właściwym rozwiązaniem. Jako ludzkość powinniśmy więc przyśpieszyć, dać się ponieść wraz z prądem, z jakim podąża dzisiejszy świat, bo to my jesteśmy jego właścicielami, a więc my nad nim panujemy i powinniśmy zrobić wszystko, by ten świat stawał się doskonalszy i bardziej funkcjonalny dla przyszłych pokoleń – nawet jeśli kosztuje nas to poświęcenia się na rzecz tego, co jest tu i teraz. Oczywiście w całej tej pogoni za nową technologią i wynalazkami powinniśmy – jak postuluje Adam Asnyk w utworze Do młodych w przeciwieństwie do poglądów Mickiewicza, jakie prezentuje on w Odzie do młodości – spoglądać nie tylko przed siebie, ale także wstecz, a więc do utrzymania równowagi i sfinalizowania celów konieczne jest korzystanie z dorobku, jaki pozostawili nam po sobie nasi przodkowie, którzy być może lepiej znali świat niż my współcześnie, a z pewnością spuścizna, jaką po sobie pozostawili, może być dla nas cenną wskazówką w całym podążaniu za światem. Adam Asnyk w swoim utworze proponuje młodym zwrócenie się ku nowym postulatom, jednak przypomina, aby nie zaprzepaścić tego, co z myślą o kolejnych pokoleniach pozostawili po sobie przodkowie, a więc jest to koncepcja zgodna z ideą zaprezentowaną powyżej.

Wydawać by się mogło, że życie w ciągłym ruchu nie ma sensu, bo kiedyś trzeba zwolnić, pozwolić sobie na głębszy wdech i odpoczynek od codzienności. Jednak Olga Tokarczuk w Biegunach w pewien sposób polemizuje z takim postrzeganiem świata. We wspomnianym utworze noblistka umieszcza wiele sytuacji, które zdają się nie być ze sobą w żaden sposób powiązane, ale wszystkie dotyczą podróżowania w różnych tego słowa znaczeniach. Warto wspomnieć o tytułowych biegunach – plemieniu, które wierzy w to, że świat jest dziełem szatana, zło zatem zwalcza poprzez nieustanny ruch: "Kiwaj się, ruszaj się, ruszaj". Dla nas, współczesnych ludzi, powinno stanowić to sugestię jeśli chodzi o obcowanie ze światem. Nie możemy zatrzymywać się w miejscu, tak jak w miejscu nigdy nie zatrzymują się bieguni. Nawet krótki postój, chwilowa przerwa może oddalić nas od postępu, a im szybciej coś osiągniemy, tym lepiej dla nas, a także dla przyszłych pokoleń, dla których przecież nieustannie kreujemy świat. Patrząc z perspektywy ekologów, minimalne uchybienie i dekoncentracja powodują praktycznie nieodwracalne zmiany w biosferze, co skutkuje degradacją pewnej części życia na kuli ziemskiej. Zatem ważne jest, by się nie zatrzymywać, a nieustannie dążyć do polepszenia egzystencji na świecie, przy czym należy robić to w pewnych granicach rozsądku, a więc – jak wspomniałam w poprzednim akapicie – korzystać z odkryć dokonanych w przeszłości.

Inny wniosek wyłania się z historii Kunickiego, również zamieszczonej w Biegunach. Kunicki podróżuje wraz z żoną i dzieckiem do Chorwacji, jednak w trakcie pobytu jego rodzina w tajemniczy sposób znika. Mężczyzna oczywiście jest załamany nagłą stratą dwóch najważniejszych dla niego osób, jednak nie popada w apatię, a za wszelką cenę stara się je odnaleźć. Podejmuje ku temu wiele działań i finalnie osiąga swój cel, ale tylko na tej jednej płaszczyźnie. Inną kwestią jest sekret zniknięcia skrywany przez jego żonę, co powoduje znaczne pogorszenie się relacji między małżeństwem. Ostatecznie historia kończy się wyprowadzką Kunickiego, jednak czy jego pogoń za prawdą okazała się być bezcelowa? Uważam, że mimo iż mężczyzna nie poznał powodu zaginięcia żony i dziecka, to zrobił tyle, ile mógł i dość negatywny finał opowieści nie neguje tutaj w żaden sposób poświęcenia Kunickiego. Podążanie za prawdą jest więc istotne w dzisiejszym świecie między innymi w sferze psychologicznej, bo prowadzi do zrozumienia drugiego człowieka, a dzięki temu do zrozumienia złożoności świata. Ludzie powinni – podobnie jak postać Kunickiego wykreowana przez Olgę Tokarczuk – przyśpieszyć, by spróbować odkryć to, co nadal owiane jest tajemnicą, lecz przy tym powinni zwracać uwagę na swoje granice i nie robić niczego, co przyniesie trwałe szkody dla ludzkości czy też świata.

Dzisiejszy świat nie istnieje bez internetu. Wszystkie sfery ludzkiego życia w pewien sposób zamieszczone są w sieci, przy czym z góry nasuwa się tutaj pytanie: czy wynalezienie internetu było korzystną zmianą dla ludzkości? Czy świat powinien zmierzać w tym kierunku? Jak stwierdza Olga Tokarczuk w swojej mowie noblowskiej, ludzkość zaczyna tracić to wszystko, co znajduje się poza obszarem mediów społecznościowych. Słowo pisane zostaje zastąpione przez zdjęcia czy filmy: "Dziś – to jasne – stoimy w obliczu podobnie znamiennej rewolucji, kiedy doświadczenie może być przekazywane bezpośrednio, bez pomocy słowa drukowanego". Noblistka ma tutaj z pewnością na myśli ogół literatury, która w dzisiejszych czasach traci na swojej wartości. Jednak nie krytykuje ona samej idei internetu, określa ją jedynie jako coś, co ma potencjał, ale podążanie w niewłaściwym kierunku powoduje, iż staje się ta idea "kakofonią dźwięków". Literatura jest według Tokarczuk punktem zwrotnym, bo pozwala na odnalezienie w sobie "czułego narratora", a co za tym idzie, umożliwia głębokie wczucie się w doświadczenie drugiego człowieka. Moja opinia w wielu aspektach pokrywa się ze zdaniem noblistki, bo to właśnie literatura ukształtowała człowieka, od początku istnienia świata uczyła ludzkość. Nie oznacza to jednak, że internet stoi do niej w opozycji; jest wynalazkiem, dzięki któremu współcześnie mamy możliwość nieograniczonego rozwoju, przyśpieszania postępu. Warto tutaj zwrócić uwagę także na to, że internet wykorzystany w nieodpowiedni sposób staje się producentem zła. Dlatego też na tej płaszczyźnie jako ludzkość powinniśmy przyśpieszyć, starać się wykorzystać technologię na swoją korzyść, nie zatracić się w tym, co neguje postęp cywilizacyjny, do którego nieustannie dążymy.

Ludzie od zawsze popełniali błędy. W naturę człowieka wpisana jest ułomność, a więc wiąże się to z szeregiem porażek, jakie ludzkość poniosła na przestrzeni wieków. Nie należy odbierać ich negatywnie, bo człowiek uczy się na własnych błędach i to właśnie one prowadzą do wyciągania odpowiednich wniosków na przyszłość. Zbigniew Herbert w utworze ostrzeżenie pisze: "niestety znaleźli się tacy / którzy mówili źle idzie / trzeba przyspieszyć historię / i zaczęli przyspieszać". Słowa te interpretować można jako próbę zrewolucjonizowania świata przez grupę ludzi. Sytuacja liryczna kończy się natomiast klęską, próba poprawy rzeczywistości okazuje się być daremna, a w jej efekcie trzeba naprawiać konstrukcję świata. Niemniej taka sytuacja stanowi nauczkę dla przyszłych pokoleń i pokazuje, że nie zawsze człowiek odnosi sukcesy, lecz porażka może również okazać się cenną wskazówką. Należy więc mimo wszystko podejmować próby, bo tylko czynna postawa przynosi owoce jeśli chodzi o przyszłość. Jest więc to kolejny i ostatni z przedstawionych argumentów dotyczących postawy człowieka wobec dzisiejszego świata.

Podążanie za prawdą i próba rozwikłania tajemnic, jakie stawia przed nami świat, to właściwy kierunek, który powinien obrać współczesny człowiek. Inną kwestią, która zdaje się nie mieścić w pojedynczym dyskursie, jest to, w jaki sposób istota ludzka powinna przyśpieszyć. Jednak elementem bezspornym wobec tego problemu jest fakt, że ludzkość zobowiązana jest do rozumowego działania, respektowania odkryć i dokonań przodków. Człowiek współczesny powinien zatem prezentować postawę nietzscheańską jeśli chodzi o zaangażowanie w sprawy świata; powinien działać, być ciągle aktywny, stale być w ruchu, bo tylko to przynosi efekty, aczkolwiek w całej złożoności otaczającej przestrzeni nie wolno jest ludziom zapominać o zdrowym rozsądku i roli, jaką spełniają oni na świecie.

Natalia Kalita

Grafika: